چه‌موقع به تعویض فلکه هرزگرد نیاز است؟

تعمیرکار آسانسورتان نسخه‌ جدیدی برای آسانسورتان تجویز کرده: فلکه هرزگرد آسانسورتان باید عوض شود. حتماً اولین سوالی که ذهن شما را درگیر می‌کند این است که فلکه هرزگرد آسانسور چیست و چرا باید عوض شود. فلکه هرزگرد آسانسور درواقع بخشی از سیستم تعلیق آسانسور است که در همکاری با سایر اجزای این سیستم، برای ایستایی و حرکت روان‌تر به‌کار می‌رود.

بنابراین برای اینکه فلکه هرزگرد آسانسور را بهتر بشناسیم خوب است که ابتدا سیستم تعلیق آسانسور را بشناسیم. می‌توانید از فهرست زیر برای یافتن پرسش بخصوص خود استفاده کنید.

سیستم تعلیق آسانسور چیست؟

در یک بالابر معمولی که برای بالا بردن اجسام به‌کار برده می‌شود، بار به یک طناب فولادی وصل است و یک موتورْ طناب فولادی را به دور فلکه خود می‌چرخاند و طناب را جمع می‌کند تا بار بالا برود. از آن جهت که این سیستم کاملاً ساده است، بالا بردن بار ممکن است با تکان همراه باشد و سرعت و امنیت و نرمی کافی در این حرکت وجود نداشته باشد.

اما در آسانسورها به دلیل اینکه به حرکت مناسب و امن کابین نیاز است، علاوه بر این اجزا به یک سیستم پیشرفته‌تر حرکتی لازم است – اجزایی مثل وزنه‌های تعادلی و دیگر فلکه‌ها- تا بتوان سرعت و ایستایی و امنیت لازم را برای آسانسورهای مسافربری فراهم نمود. به مجموعه این اجزا سیستم تعلیق آسانسور می‌گویند.

انواع سیستم تعلیق آسانسور را در این شکل مشاهده می‌کنید.

انواع سیستم‌های تعلیق آسانسور

آیا ماشین‌های آتوود را در فیزیک دبیرستان یا دانشگاه به‌یاد دارید؟ با استفاده از چند قرقره، چند جسم و نخ می‌توانستیم سیستمی بسازیم که اجسام را با نیروی بسیار کمتر از حالت معمولی از زمین بالا ببریم. در تاریخ آسانسور می‌خوانیم که ماشین آتوود به اختراع آسانسور کمک کرد. بنابراین یکی از دلایل استفاده از سیستم تعلیق آسانسور –که برمبنای ماشین آتوود است- کم کردن مصرف انرژی‌ست.

نمونه یک ماشین آتوود ساده

انواع سیستم تعلیق آسانسور عبارت‌ است از یک‌ به‌ یک (1:1)، دو به یک (2:1)، سه به یک (3:1) و چهار به یک (4:1). منظور از این نسبت‌ها نسبت سرعت کابین آسانسور به قاب وزنه تعادل آسانسور است؛ یک‌ به یک به معنی این است که حرکت کابین آسانسور و سرعت قاب وزنه تعادل یکسان است. اما در سیستم دو به یک، قاب وزنه آسانسور دو برابر کابین آسانسور سرعت می‌گیرد. معمولاً عمومیت سیستم تعلیق آسانسور یک به یک بیشتر است. قرقره این سیستم همان فلکه اصلی گیربکس آسانسور و سیم‌بکسل طناب است که کابین را بالا و پایین می‌برد. البته در آسانسورهای gearless فلکه موتور نقش این قرقره را دارد.

نقش فلکه هرزگرد در سیستم تعلیق

گاهی در سیستم تعلیق آسانسور از فلکه هرزگرد استفاده می‌شود. می‌توان سیم‌بکسل را از فلکه گیربکس به مرکز کابین آسانسور و مرکز وزنه تعادل وصل کرد. در این صورت، یک فلکه بسیار بزرگی روی گیربکس قرار می‌گیرد. اما به دلایل اقتصادی و کم کردن فضای موردنیاز می‌توان از دو فلکه کوچک‌تر استفاده کرد، یکی فلکه گیربکس و دیگری فلکه هرزگرد، که بین کابین آسانسور و وزنه تعادل فاصله ایجاد می‌کند.

در واقع هدف از استفاده از فلکه هرزگرد آسانسور ایجاد همین فاصله، کارکرد مکانیکی بهتر سیستم تعلیق و انتقال توان از موتور به سیستم است.

فلکه‌های هرزگرد ثانویه و انتقالی

فلکه‌های هرزگردی که در آسانسورها به‌کار برده می‌شوند دو نوع هستند: فلکه‌های هرزگرد انحرافی و فلکه‌های هرزگرد ثانویه. چنانچه آسانسوری gearless باشد از فلکه هرزگرد ثانویه استفاده می‌کنند و آن را زیر موتور قرار می‌دهند. اما در دیگر آسانسورها از فلکه هرزگرد، برای تغییر جهت سیم‌بکسل و هدایت آنها استفاده می‌شود. شیارهایی که در فلکه هرزگرد وجود دارد کشش ایجاد نمی‌کنند بلکه سیم‌بکسل‌ها را هدایت می‌کنند. برحسب زاویه پیچش سیم‌بکسل‌ها به ‌دور فلکه گیربکس، نیروی کششی کم و زیاد می‌شوند. بنابراین نیروی کششی فلکه گیربکس کاهش داده می‌شود و حرکت کابین نرم‌تر می‌شود.

جنس و سایر مشخصات فلکه هرزگرد آسانسور

بند 1-2-9 استاندارد ملی آسانسور ایجاب می‌کند که نسبت قطر گام فلکه هرزگرد آسانسور حداقل 40 باشد. حداقل نسبت بین قطر گام فلکه کششی و قطر اسمی سیم بکسل، در 5655Bs باید برابر 30 و در 1A.17 برابر 32 باشد. به دلایلی چون امکان ریختگری مناسب، استحکام بالا، لغزش‌پذیری مناسب و قابلیت حرکتی و ایست اضطراری مناسب و مقاومت بالا دربرابر خوردگی، فلکه‌های هرزگرد آسانسور معمولاً از چدن ساخته می‌شوند. البته شاید بتوان گفت که 90٪ فلکه‌های هرزگرد ریخته‌گری شدند و خالص نیستند و درصدهای مختلفی از آلیاژها را دارند.

سطح بیرونی فلکه باید از سختی مناسبی برخوردار باشد. سختی شیار فلکه از سطح آن کمتر است. برای فلکه هرزگرد و پولی، سیم بکسل باید حداقل سختی 160 تا 200 برینل باشد. چنانچه فلکه کششی باشد سختی باید بیشتر باشد.

چه‌موقع نیاز به تعویض فلکه هرزگرد است؟

زمانی که فلکه هرزگرد دچار خوردگی می‌شود لازم است که فلکه هرزگرد آسانسور شما تعویض شود. البته در مواردی نیز بولبرینگ فلکه دچار مشکل می‌شود، مثلاً ترک برمی‌دارد یا قیرپاژ می‌کند. هرچند تعویض بولبرینگ فلکه هرزگرد شُدنی‌ است اما تعویض خود فلکه مقرون‌به‌صرفه‌تر است.

فلکه هرزگرد ذاتاً نرم‌تر از فلکه اصلی است، زیرا فلکه اصلی که بیشتر فشار بر آن است، از فولاد ضدسایش با توانایی تحمل فشار بالا ساخته شده است. پس مقرون‌به‌صرفه نیست که جنس فلکه هرزگرد نیز چنین کیفیتی داشته باشد. بدیهی است که فلکه هرزگرد زودتر از فلکه اصلی دچار خوردگی شود.

نشانه‌های خوردگی فلکه هرزگرد آسانسور

نشانه‌های خوردگی فلکه هرزگرد آسانسور برای یک سرویسکار مجرب آسانسور به‌راحتی قابل‌تشخیص است، چرا که سرویسکاران آسانسور قادرند نشانه‌های خرابی آسانسور و قطعات آن را به‌خوبی تشخیص بدهند. چنانچه در فلکه‌ها خوردگی وجود داشته باشد، در اطراف فلکه‌ها براده‌های آهن مشاهده می‌شود. همچنین ممکن است که در شیارهای فلکه‌ها خط‌های مارپیچی مشاهده شود. این خط‌ها رد سیم‌بکسل بر روی شیارهای فلکه هرزگرد آسانسور هستند. از دیگر علایمی که سرویسکار بررسی می‌کند، فرو رفتن سیم‌بکسل داخل شیارهاست. استانداردهای آسانسور ایجاب می‌کند که یک سوم از قطر سیم‌بکسل از لبه شیارهای فلکه موتور بیرون باشد.

خوردگی‌ها می‌توانند دلایل متفاوتی داشته باشند:

• خوردگی ممکن است به این دلیل باشد که دقت لازم در نصب آسانسور شما به خرج داده نشده است. به‌طوری که فلکه موتور و فلکه هرزگرد با کابین هم‌تراز نیست.

• گاهی نصاب آسانسور هنگام بالانس کردن وزنه تعادل و کابین آسانسور به‌اندازه کافی دقت نمی‌کند، در نتیجه با مرور زمان خوردگی ایجاد می‌شود. توجه شود که بالانس بودن از موارد موردنیاز برای اخذ استاندارد آسانسور است.
• چنانچه میزان کشش سیم‌بکسل‌ها یکسان نباشد ممکن است یکی از سیم‌بکسل‌ها نسبت به دیگری کشش بیشتری ایجاد کند در نتیجه شیارهای فلکه هرزگرد دچار خوردگی شود.
• عدم تناسب میزان سختی موتور آسانسور و فلکه هرزگرد می‌تواند منجر به خوردگی فلکه هرزگرد شود. علت خوردگی بیشتر استاندارد نبودن فلکه هرزگرد است، چرا که فلکه‌های موتور معمولاً مطابق استانداردهای بین‌المللی ساخته می‌شوند.
• چنانچه تعمیرکار آسانسور شما به روغن‌کاری سیم‌بکسل‌ها رسیدگی نکرده باشد ممکن است که روغن مغز کنفی سیم‌بکسل به مرور زمان خشک شود و خشکی سیم‌بکسل موجب خوردگی فلکه‌ها شود.
• توجه شود که آسانسور نیز عمری دارد. با بالا رفتن عمر آسانسور امکان خوردگی فلکه‌های هرزگرد بیشتر می‌شود، در نتیجه باید فلکه هرزگرد را تعویض کرد.

عمر و قیمت فلکه هرزگرد آسانسور

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، برخی از سیستم‌های تعلیق آسانسور دارای فلکه هرزگرد هستند. برخی به دلیل کم بودن فاصله کابین آسانسور تا کادر وزنه به فلکه هرزگرد نیاز ندارند. در صورت مناسب نبودن این فاصله نیاز به فلکه هرزگرد است. شاید بتوان به‌طور حسی گفت که 90 درصد از خرابی‌های فلکه هرزگرد آسانسور به دلیل نصب نادرست آسانسور باشد.

در صورتی که نصب آسانسور درست انجام شده باشد، می‌توان انتظار داشت که فلکه هرزگرد آسانسور تا 7 سال عمر کند. معمولاً تعویض فلکه هرزگرد 2 تا 5 ساعت طول می‌کشد. قیمت فلکه هرزگرد، برحسب جنس و برند آن، می‌تواند از 450 هزار تومان تا 1500 تومان باشد.

بدیهی است که اگر قرارداد سرویس منظم دوره‌ای آسانسور داشته باشید، در صورت وجود مشکلی برای فلکه هرزگرد آسانسور، سرویسکار آسانسور به مشکل پی می‌برد. اگر آسانسور درست نصب نشده باشد، سرویسکار آسانسور که دلایل خرابی‌های متعدد را می‌داند، می‌تواند راهکار مناسبی فراهم کند.